302 – Myślenie

 
Myślenie w psychologii

Myślenie jest wieloznacznym terminem i psychologia jako nauka ma problemy z jego dobrym zdefiniowaniem.

Można powiedzieć jednak, że myślenie to proces świadomy i poddany naszej kontroli, a najważniejszą jego cechą jest to, że dzięki niemu tworzy się pewien model rzeczywistości za pomocą symboli i odczuć wewnętrznych (Maruszewski, 2003).
Profesor Edward Nęcka (Nęcka 1997) zaproponował podział myślenia na dwa zasadnicze typy: myślenie realistyczne (ukierunkowane, związane z rzeczywistością, rozwiązywaniem problemów) oraz myślenie autystyczne (nieukierunkowane, związane ze swobodnym przepływem wyobrażeń, pomysłów, fantazji, symboli przez świadomość).
Myślenie realistyczne może prowadzić do zupełnie nowych rozwiązań (myślenie produktywne) lub odtworzenia znanych (myślenie reproduktywne), natomiast gdy jego treść stanowi ocena samego procesu (naszych intencji, przebiegu procesu oraz jego wyników), mówimy o myśleniu krytycznym.
Myślenie autystyczne również spełnia bardzo ważne funkcje w naszym życiu. Pozwala nam ono uświadamiać sobie cele i wartości, możliwości i ograniczenia, pomaga nam uwolnić się od napięcia a nawet „potrenować” wyobraźnię, reakcje emocjonalne oraz intelekt! Naprawdę warto czasem myśleć o „niebieskich migdałach” albo śnić na jawie!
Mózg a myślenie
Odpowiedzieć dokładnie na pytanie, jakie są mózgowe podstawy myślenia, znaczyłoby rozwiązać problem psychofizyczny (czyli wyjaśnić jak to się dzieje, że tkanka nerwowa „produkuje” świadomość). Ktokolwiek tego dokona będzie zasługiwał na potrójnego Nobla…
Odkrycie istoty świadomości będzie z pewnością jednym z największych, jeśli nie największym osiągnięciem naukowym wszech czasów. Póki co badacze muszą posuwać się małymi kroczkami i robić dobry użytek z coraz doskonalszych metod i narzędzi.
Wiemy, że określone stany pobudzenia, czujności wywołują zmiany w rytmach częstotliwościowych generowanych przez neurony. A rytmy te dostępne są obserwacji dzięki elektroencefalografii. I tak, za naszej normalnej, dziennej aktywności w zapisie dominują fale beta, charakteryzujące się niską amplitudą i wysoką częstotliwością (od 13 do 30Hz). Naszemu codziennemu myśleniu towarzyszą zatem maleńkie, szybciutkie wyładowania neuronów.

Kiedy się odprężamy, relaksujemy lub zwyczajnie zamykamy oczy (bo mamy chwilowo dość świata zewnętrznego albo zwyczajnie morzy nas sen) wyładowania neuronów stają się wolniejsze, tak jakby grupy naszych komórek nerwowych brały głębsze oddechy. W rytmie pracy mózgu zaczynają dominować fale alfa – o wyższej amplitudzie i niższej częstotliwości (8-13 Hz).
Kiedy zapadamy w coraz głębszy sen, rytm spowalnia i spowalnia…

W zapisie EEG można też obserwować fale o niezwykle wysokiej częstotliwości, zwane falami gamma (ok 40Hz, a nawet więcej). Część badaczy łączy ich występowanie z mechanizmami uwagi a nawet z powstawaniem właśnie doznań świadomych!

Metody neuroobrazowania (np. funkcjonalny rezonans magnetyczny –  fMRI czy pozytonowa tomografia emisyjna – PET) są metodami pośrednimi i mówią o aktywności neuronów przez pryzmat ich zapotrzebowania na substancje odżywcze, czyli ich ukrwienia. W ten sposób np. wiemy, że struktury odpowiedzialne za wyższe funkcje poznawcze (zaawansowane myślenie) takie jak: rozwiązywanie problemów, planowanie, podejmowanie decyzji znajdują się w korze przedczołowej naszych mózgów.
 
Myślenie ukierunkowane – narzędzia
Otacza Cię mnóstwo informacji. Mówi się, że żyjemy w środowisku szumu informacyjnego. Bardzo trudno oddzielić ważne wiadomości od nieistotnych. Codziennie podejmujesz dziesiątki decyzji – korzystasz z wielu danych, z licznych opinii i sugestii, bierzesz pod uwagę różne płaszczyzny oceny tej samej sytuacji. Planujesz, decydujesz, rozważasz. Co masz o tym wszystkim myśleć?

 
 
 
 
 

Zamiast myśleć intensywnie nad problemem, może warto posłużyć się białą kartką i trzema prostymi narzędziami. Pomogą Ci one przenieść swoje rozmyślania na papier i uporządkować myśli. Być może łatwiej będzie Ci podejmować decyzje i rozważać wszystkie za i przeciw.

Te trzy narzędzia to SWOT, SMART i Mapa myśli.

 
 

Sposoby na optymalizację podejmowanych decyzji i uporządkowanie myśli.
Wykonanie analizy SWOT, analizy SMART i Mapy Myśli w praktyce na przykładach:

Przykład 1 – Chcesz zbudować dom
Przykład 2 – Otwierasz gabinet kosmetyczny

SWOT, SMART i Mapa myśli

Analiza SWOT – wywodzi się z ekonomii, ale obecnie jest szeroko wykorzystywana poza nią. Opiera się na ocenie mocnych i słabych stron danej sytuacji, a także przewidywanych szans i zagrożeń.
SMART – akronim podpowiadający jak formułować cele. Mówi on, że dobrze sformułowany cel powinien być jasny, mierzalny, osiągalny, istotny i określony w czasie.
Mapa myśli – sposób na wielokierunkowe rozpisanie a raczej rozrysowanie problemu, tak by jeden rzut oka wystarczył na objęcie najważniejszych jego aspektów.

Spójrz jak wykorzystać te narzędzia w praktyce, by przeanalizować dwa duże przedsięwzięcia:
budowę domu oraz otwieranie własnego biznesu – gabinetu kosmetycznego.
 
ZASTOSOWANIE PRAKTYCZNE NA PRZYKŁADACH
Przykład 1 – Chcesz zbudować dom
1.1 Analiza SWOT. Pozwoli Ci ona przyjrzeć się wadom i zaletom Twojego planu oraz zastanowić się nad przyszłymi możliwościami i zagrożeniami. Dzięki niej możesz sprawdzić, jakim nakładem i czy naprawdę masz ochotę realizować projekt.

 
1.2 Analiza SMART
Dobrze sformułowany cel sprawi, że łatwiej Ci go zrealizować i rozliczać się z niego. Buduje też motywację.
SMART: „W ciągu następnych 4 lat zbuduję własny dom parterowy o powierzchni ok. 120m2 na działce, którą kupię i wykończę go do takiego stopnia, bym mógł się do niego wprowadzić„
Cel określony w taki sposób jest:
Prosty (S) – wiesz dokładnie, że chodzi o wybudowanie i wykończenie parterowego domu o powierzchni ok. 120m2
Mierzalny (M) – wiesz dokładnie, jaki dom będziesz budował i do jakiego stanu musisz go doprowadzić
Osiągalny (A) – 4 lata to wystarczający czas, by znaleźć i kupić działkę, zdobyć pieniądze potrzebne na rozpoczęcie prac oraz wybudować własny dom. Tak postawiony cel wydaje się więc być w zasięgu ręki
Istotny (R) – własny dom to sprawa ważna dla większości ludzi. Jeśli i Twoim marzeniem jest posiadanie samodzielnego mieszkania, to z pewnością cel ten jest istotny
Określony w czasie (T) – wyraźnie zaznaczyłeś czas, w jakim zrealizujesz swoje zamierzenie (4 lata)
 
1.3 Mapa Myśli
Aby przyjrzeć się wszystkim aspektom swojego planu, narysuj Mapę Myśli – będziesz mógł spojrzeć na niego całościowo.
Ułatwi Ci ona także generowanie nowych pomysłów i rozwiązań.

 

———————————- x x x x x x x x x ———————————-

 
Przykład 2 – Otwierasz gabinet kosmetyczny
2.1 Analiza SWOT

 
2.2 Analiza SMART. Mogłaby ona brzmieć na przykład tak:
„W ciągu trzech miesięcy otworzę na moim osiedlu salon kosmetyczny z podstawowymi usługami kosmetycznymi i zatrudnię jedną kosmetyczkę.”
Prosty (S) – jest prosty i jasno określony, wiesz, co dokładnie chcesz przedsięwziąć
Mierzalny (M) – określiłeś, jakiego typu zakład i z jaką obsługą powstanie za kwartał
Osiągalny (A) – 3 miesiące to wystarczająco wiele czasu, by znaleźć i wynająć lokal, załatwić formalności prawne, zatrudnić pracownika i uruchomić salon
Istotny (R) – nowa, własna firma jest z pewnością ważnym przedsięwzięciem
Określony w czasie (T) – określiłeś dokładnie, że salon ruszy za trzy miesiące, że będą w nim podstawowe usługi (możesz dookreślić, jakie) i zatrudniona jedna osoba.
Możesz także rozpisać cel na mniejsze jak np. znalezienie lokalu, zakup sprzętu, znalezienie pracownika, które sformułujesz wg tych samych zasad.
2.3 Mapa Myśli.  Narysuj ją na końcu – dzięki niej w jednej chwili ujrzysz wiele aspektów zagadnienia.

 

 
Bibliografia:
Maruszewski, T. (2003). Psychologia poznawcza. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Nęcka, E. (1997). Myślenie. W: M. Materska, T. Tyszka (red.), Psychologia i poznanie (s. 221-232). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.