Mózg budowa… czyli trochę statystyk

Mózg człowieka waży średnio od 1200 do 1400 g (u osób dorosłych). Mózg mężczyzny jest nieco cięższy od mózgu kobiety, ale ma to związek jedynie z masą ciała.
Byli wprawdzie badacze, którzy próbowali udowodnić, że wielkość mózgu jest bezpośrednio związana z inteligencją, jednak ostatecznie teorie te legły w gruzach.

Mimo że masa mózgu stanowi średnio 2% masy ciała, wykorzystuje on aż 20 % przechodzącego przez organizm tlenu, a jego zużycie energii jest 10 razy szybsze niż pozostałych narządów.
Nic dziwnego, w końcu pracuje bez ustanku. Nawet kiedy śpisz i pewne procesy ulegają spowolnieniu, mózg nie wyłącza się, ale wciąż działa.
Kiedy zaczyna brakować mu substancji odżywczych, organizm najpierw zaczyna spalać własną tkankę tłuszczową, potem mięśniową a wszystkie inne organy muszą przejść na przymusową „dietę”. Mózg człowieka jest najważniejszy i ma w organiźmie absolutny priorytet. Dlatego tak ważne jest zapewnienie umysłowi odpowiedniej dawki energii i świeżego powietrza.
Jeśli chcesz, by sprawnie funkcjonował a wraz z nim całe Twoje ciało, pamiętaj o jego potrzebach.
 
Mózg funkcje
To dzięki mózgowi odbierasz bodźce nie tylko ze świata zewnętrznego, ale także z wnętrza swojego ciała, przetwarzasz informacje i adaptujesz swój organizm do zmieniających się warunków. To swoiste centrum sterowania sprawdza Twoją temperaturę, położenie ciała, pracę narządów wewnętrznych i koryguje ewentualne wypaczenia.
Mózg jest odpowiedzialny za wszelkie procesy poznawcze. Funkcje mózgu to nie tylko proste sytuacje typu bodziec – reakcja, takie jak błyskawiczne odwrócenie się, gdy usłyszysz głośno wypowiadane swoje imię, zanim jeszcze zorientujesz się co tak naprawdę się stało (kto woła, skąd woła, czy chodzi o Ciebie etc.).  To także tak skomplikowane procesy jak obliczanie ryzyka giełdowego, wymyślanie nowych teorii o wszechświecie czy pisanie opowiadań.
To cudowna maszyna, o której funkcjonowaniu powinieneś wiedzieć jak najwięcej, by zapewnić jej jak najlepsze warunki do prawidłowego działania, by umożliwić mu zaskakiwanie Cię codziennie swoją genialnością. Tak, właśnie, pozwól zaskakiwać się sam swoją własną genialnością!
Mózg ciekawostki … czyli stymulacja mózgu
Każdego dnia mózg radzi sobie z ogromną ilością informacji docierających do Ciebie z otoczenia. To on je segreguje i sprawia, że świadomie odbierasz te najważniejsze.
Ciekawostką jest, że mózg człowieka doskonale potrafi sobie radzić z przeładowaniem bodźcami. Reguluje próg wrażliwości receptorów, szybko zaczyna ignorować bodźce nieprzynoszące nowych informacji (habituacja), a w każdej chwili może szczególnie uwrażliwić się na określony typ stymulacji (sensytyzacja).
Nadmierna stymulacja może być jednak dla mózgu niebezpieczna, ale równie, a czasem i bardziej, szkodliwy może być niedobór bodźców – w skrajnych przypadkach może prowadzić do poważnych zaburzeń w jego działaniu. Funkcjonowanie mózgu zależy w dużej mierze od Ciebie.  Jeśli nie dostarczasz swojemu umysłowi nowych zadań do rozwiązania, nie podsuwasz różnorodnych aktywności, nie angażujesz neuronów codziennymi wyzwaniami, tkanka mózgowa zwyczajnie zaczyna gnuśnieć, degenerować się i obumierać!

 

Budowa anatomiczna

Mózg budowa… czyli dwie półkule, jeden mózg
Mózg zbudowany jest z dwóch części zwanych półkulami.

Przyjęło się uważać, że funkcjonalnie lewa półkula odpowiedzialna jest za to, co ustrukturalizowane: język, wzory, układy. Zajmuje się przede wszystkim analizą i nastawiona jest na cechy lokalne.
Półkuli prawej bliższe są: przestrzeń, trójwymiar, muzyka, rytm. Jest bardziej syntetyczna i nastawiona na cechy globalne.

Dziś wiadomo, że obszary mózgu mogą wzajemnie przejmować swoje funkcje a obie półkule współpracują ze sobą i uzupełniają się we wszystkich procesach psychicznych. Pomostem między półkulami jest ciało modzelowate – wiązka aksonów (włókien neuronów) umieszczona poprzecznie w szczelinie pomiędzy półkulami, zapewniająca przepływ informacji między nimi.
 
Kora mózgowa… czyli funkcje mózgu
Zewnętrzną część półkul mózgowych stanowi kora mózgowa, zwana korą nową, ponieważ stanowi najnowsze osiągnięcie ewolucji.
Wyróżnia się w niej cztery płaty mózgowe: potyliczny (occipital lobe), ciemieniowy (parietal lobe), skroniowy (temporal lobe) i czołowy (frontal lobe).

Starsze formacje kory wpukliły się do środka i są ukryte pod płaszczem kory nowej, należą do nich np. hipokamp, węchomózgowie czy piąty płat kory – kora wyspy (odpowiedzialna przede wszystkim za analizowanie wrażeń smakowych).
Płat potyliczny
Umieszczony jest w tylnej części kory mózgowej. Odpowiada za widzenie i skojarzenia z nim związane, a także po części za rozpoznawanie barw i głębi.
Jego uszkodzenie może skutkować zaburzeniami widzenia, trudnościami w rozpoznawaniu obiektów, zaburzeniami czytania i pisania, halucynacjami wzrokowymi.
Płat ciemieniowy
Sąsiaduje i współpracuje (przy analizie barw, głębi, czytaniu i pisaniu) z płatem potylicznym. Odpowiada za wrażenia pochodzące z Twojego ciała – orientację w przestrzeni, rozpoznawanie ruchu, odczucie temperatury, bólu, dotyku. Jest także istotny dla integracji bodźców ruchowych, wzrokowych, słuchowych i czuciowych.
W płacie ciemieniowym zachodzą najprawdopodobniej procesy odpowiedzialne za rozumienie pojęć symbolicznych i geometrii. Jego uszkodzenia prowadzą do zaburzeń uwagi, równowagi i koordynacji ruchowej, postrzegania twarzy, a także braku świadomości niektórych obszarów ciała jak i części przestrzeni zewnętrznej. Mogą również skutkować trudnościami w liczeniu i matematyce.
Płat skroniowy
Położony jest w bocznej części kory mózgowej. Odpowiada za odbiór wrażeń słuchowych oraz rozumienie mowy. Jest ważny dla funkcji językowych (werbalnych).
Po uszkodzeniu ośrodków odpowiedzialnych za analizę i syntezę bodźców słuchowych dźwięki nadal są słyszane, ale nie są rozpoznawane.
Płat czołowy
Związany jest z czynnościami ruchowymi a także wyższymi funkcjami psychicznymi – jest odpowiedzialny za zachowanie charakterystyczne dla człowieka (planowanie działań, taktowne postępowanie, przestrzeganie norm etycznych, analiza i kontrola stanów emocjonalnych, podejmowanie decyzji, myślenie abstrakcyjne).
Jego uszkodzenie może doprowadzić do zaburzeń ruchu – paraliżu lub niedowładów lub zaburzeń zachowania i osobowości. Pacjenci z uszkodzonym płatem czołowym m.in. nie odczuwają wstydu, nie dbają o konsekwencje swoich czynów, ich zachowanie może więc być niebezpieczne, niedostosowane i nieprzemyślane (3xN!).

Budowa mózgu – co się kryje w głębi?

Mózg to nie tylko kora, chociaż to z nią i jej charakterystycznym pofałdowaniem mózg się nam głównie kojarzy (czyli z tzw. przodomózgowiem). W jego głębi, oprócz prakory i kory starej znajdują się również inne bardzo ważne, nieodzowne dla prawidłowego funkcjonowania obszary i ośrodki. Warto wymienić chociaż kilka z nich.

Mózg – przekrój poprzeczny

Wzgórze (thalamus)
To największa i najważniejsza część międzymózgowia, składa się z wielu jąder (skupisk neuronów) i stanowi główną stację przekaźnikową mózgu. Przewodzi wszystkie sygnały i odczucia z ciała (za wyjątkiem odczuć węchowych) do wyższych partii mózgu i odwrotnie, z wyższych pięter układu nerwowego po czubki placów u nóg…
Podwzgórze (hypothalamus)
Ta niepozorna, ale arcyważna część międzymózgowia jest regulatorem i „mikroprocesorem” gospodarki wewnątrzustrojowej. Odpowiada za termoregulację, gospodarkę energetyczną, wodno-elektrolitową, sprawuje kontrolę nad gruczołami wydzielania wewnętrznego, np. nadnerczami (które wydzielają tak ważne hormony jak adrenalinę czy kortyzol).
Jądra podstawy
To skupiska komórek mózgowych umiejscowione pod korą, od spodu przodomózgowia. Obszary te mają zupełnie niesamowite nazwy jak np. jądro ogoniaste, skorupa, gałka blada. Stanowią one m.in. ważne ośrodki ruchowe i to problemy w ich obrębie są przyczyną m.in. choroby Parkinsona.
Móżdżek (cerebellum)
To nieprawdopodobnie pofałdowane i „upchane” skupisko komórek nerwowych (stanowi zaledwie 10% masy całego mózgowia a posiada niemal połowę wszystkich komórek występujących w mózgu!) znajdujące się w tylnej jamie czaszki. Od lat znana jest jego rola w sterowaniu ruchami i koordynacją, ale dziś wiemy, że spełnia on o wiele więcej zadań. Odgrywa m.in. rolę w procesach językowych, pamięciowych oraz uwagowych a szeroko zakrojone badania nad jego funkcjami dopiero się w gruncie rzeczy rozpoczynają!
* * * * * * * * * * * *

Budowa na poziomie tkanek

Mózg zbudowany jest z tkanki nerwowej (neuronów) oraz komórek glejowych (gleju). Charakterystyczne dla komórek nerwowych są ich wypustki (dendryty) i włókna (aksony) – które służą komunikowaniu się neuronów między sobą i tworzą swoiste okablowanie.

 

Rozbudowa

Neurogeneza
Powstawanie nowych komórek nerwowych nazywane jest neurogenezą.
Do niedawna sądzono, że trwa ona tylko do okresu dojrzewania. Dziś wiadomo, że tworzenie nowych neuronów jest możliwe także w okresie dorosłości, a nawet późnej starości! Dzięki niej rekompensowane jest do pewnego stopnia zanikanie komórek nerwowych – nieuchronnie następujące z wiekiem.
Niszczące działanie na układ nerwowy mają narkotyki, alkohol i stres, a także choroby neurodegeneracyjne jak np. choroba Parkinsona czy Alzheimera.
Neuroplastyczność
Dzięki swej neuroplastyczności mózg potrafi sobie radzić z ubytkami. Zdolność ta to nie tylko potencjał do rozbudowy, który tkwi w mózgu, ale także umiejętność przejmowania funkcji jednych struktur przez inne i delegowania innych komórek do pomocy w obszarach sąsiadujących.
Np. po amputacji kończyny neurony, które do tej pory odbierały bodźce dotykowe z jej obszaru mogą zająć się analizą bodźców płynących z sąsiednich okolic.
Wysiłek wpływa na rozwój i kondycję mózgu
Na powstawanie nowych komórek nerwowych oraz doskonalenie sieci istniejących wpływ ma Twoja własna aktywność. Jeśli zapewnisz sobie dopływ bodźców, będziesz uczył się nowych rzeczy, struktura Twojego mózgu będzie się rozwijać. Mózg łaknie nowych zadań, problemów i wyzwań.
Aktywność – zwłaszcza umysłowa (uczenie się, czytanie, pisanie etc.), ale również ruchowa (sport, spacery), przede wszystkim w formie hobbystycznej (gry logiczne, pamięciowe, krzyżówki, spacery, dyskusje) – stymuluje tkankę nerwową i wzmacnia istniejące sieci połączeń oraz wpływa na powstawanie nowych.
Badania dowodzą, że im bardziej rozbudowane są struktury mózgowe i im mocniej aktywizowane, tym większa szansa na opóźnienie najbardziej dotkliwych objawów chorób neurodegeneracyjnych.
Podejmowanie takich niezobowiązujących aktywności, zadań, które angażują Twój umysł i zmuszają go do wysiłku i korzystania z pamięci, wyobraźni i uwagi, sprawia, że działa on lepiej, staje się zdrowszy i bardziej odporny na niekorzystne wpływy.
Pozostając aktywnym nie tylko zapewniasz sobie dobre funkcjonowanie mózgu teraz, ale także działasz profilaktycznie i zabezpieczasz się na przyszłość, kiedy od kondycji Twojego umysłu może zależeć poziom funkcjonowania a nawet jakość życia w wieku podeszłym.
To od Ciebie zależy jakie funkcje będziesz wzmacniał. Możliwości są niemal nieograniczone. W Twoim mózgu tkwi niezwykły potencjał rozwojowy, który możesz wykorzystać już teraz poprzez trochę determinacji i sumienności w treningu!

Bibliografia:
Kalat, J. (2006). Biologiczne podstawy psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sadowski, B. (2003). Biologiczne podstawy zachowania się ludzi i zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.